Initiatief
Het begijnhof is vandaag een gegeerde woonplek in het drukke dorpscentrum van Hoogstraten, maar dat was ooit anders. Tot de jaren 70 was het begijnhof in eigendom en beheer van het OCMW, maar de leefomstandigheden waren niet optimaal. Eind de jaren 70 moesten alle bewoners verhuizen en startte het OCMW samen met een lokale huisvestingsmaatschappij een groot restauratieproject, dat uiteindelijk op niets uitdraaide. Daarna kocht de stad het begijnhof en ging zij op zoek naar geïnteresseerde erfpachtnemers. Er dienden zich een negental kandidaten aan, die echter na een kosten-batenanalyse één voor één afhaakten. De verkrotting ging verder en het begijnhof werd een grote ruïne. In 1992 stelden een viertal bezorgde Hoogstraatse burgers zich kandidaat, onder de naam Het Convent, om het hof te redden.
Op basis van hun visie en plan van aanpak besliste de gemeenteraad in juli 1992 om het begijnhof aan Het Convent te verpachten voor één symbolische frank voor een periode van 99 jaar.
Aanvankelijk was er ook veel ongeloof dat burgers het probleem wel zouden oplossen. Zeven jaar later heeft Het Convent, samen met de bewoners, het begijnhof succesvol gerestaureerd en zij beheren dit vandaag nog steeds als een goede huisvader.
Project
Het begijnhof is een volledig ommuurde site die bestaat uit een kerk en 34 grote en kleine woningen. De kerk is eigendom van de Kerkfabriek en staat open voor erediensten, culturele nevenbestemming, dorpsbewoners én toeristen. Alle woningen zijn gerestaureerd volgens de visie uitgeschreven door Het Convent in nauw overleg met het Agentschap Onroerend Erfgoed. Aan de buitenzijde is de restauratie zeer conservatief opgevat. Zo zijn er geen bellen, naambordjes of andere hedendaagse toevoegingen aan de buitenzijde toegelaten. De interieurs daarentegen zijn hedendaags ingericht met nieuwe toevoegingen die herkenbaar én mogelijk verwijderbaar zijn.
Alle open ruimte tussen de woningen is ingericht als publiek domein, toegankelijk voor alle bewoners en bezoekers van Hoogstraten. Het groen en de stilte maken deze plek aantrekkelijk om door te wandelen, fietsen of verblijven. De keuze van Het Convent voor een autovrije woonomgeving draagt sterk bij tot de ruimtelijke kwaliteit van het begijnhof. Elke bewoner kan een parkeerplaats of garage huren op een achterliggend terrein en maakt gebruik van een bolderkar voor het transport van boodschappen en ander gerief. Elke woning heeft aan de achterzijde een kleine private ommuurde tuin.
Het groen van de voormalige bleekweide en de boomgaard tussen de woningen wordt door de gemeente onderhouden en in beperkte mate gebruikt voor publieke festiviteiten of educatieve projecten. Ook de bewoners kunnen van de grasvelden gebruik maken in functie van een occasioneel feestje. Feestjes van buitenstaanders zijn niet toegelaten.
Proces
Bij de oproep van de gemeente was de kandidatuur van Het Convent opgesteld door vier anonieme initiatiefnemers. Hun basisidee was: “het project is te groot voor één partij, we gaan het ‘probleem’ opdelen in 34 kleine ‘problemen’ (ofwel huizen)”. Men koos uitdrukkelijk voor erfpacht om een privatisering van het begijnhof als Unesco werelderfgoed te vermijden en een bescheiden woningaanbod te behouden.
De restauratie is mogelijk gemaakt door een erfpacht-overeenkomst van 99 jaar tussen de stad Hoogstraten en de vzw Het Convent voor 1 Belgische frank. Vervolgens ging de vzw op zoek naar 34 gezinnen of personen die elk een huis in ondererfpacht namen om het te restaureren op hun eigen kosten. Tijdens de restauratiewerken heeft de vzw zich opgesteld als conservator van het monument en gecontroleerd of alle bewoners hun huis restaureerden volgens de regels van het Agentschap Onroerend Erfgoed.
Ook vandaag blijft de vzw – met bewoners in de raad van bestuur – verantwoordelijk voor het beheer en het onderhoud van de site.
Sociaal
De oorspronkelijke mix van grote en kleine woningen van het begijnhof werd bewust behouden. Er werden geen woningen samen gevoegd of opgedeeld. In combinatie met een relatief lage eenmalige canon kon de vzw zo een interessante mix van bewoners uit diverse inkomensgroepen aantrekken.
Vandaag zijn de bewoners hier met mekaar vertrouwd als goede buren. Door het autovrij karakter is het begijnhof een fijne plek om eens een praatje te maken met de buren. Er zijn geen verplichtingen tot gemeenschappelijke activiteiten, zelfs geen klusjesdagen. Er is wel een actieve bewonersraad en In overleg met Het Convent mogen de bewoners gebruik maken van de bleekweide of boomgaard, wat ze af en toe ook doen voor een gemeenschappelijke picknick op zondag.
Financieel
In het begijnhof Hoogstraten hebben de bewoners geen woning gekocht, maar pachten ze een woning van de vzw Convent. Bij aanvang betaalden de gezinnen een éénmalige canon of ‘instaprecht’, een bedrag bepaald op basis van het volume van de woning, de oriëntatie, de grootte van de tuin en de toegankelijkheid van die tuin met de fiets. Vervolgens hebben zij de restauratie van hun begijnhofhuis volledig met eigen middelen uitgevoerd. Voor de werken aan de gemeenschappelijke delen (begijnhofmuur, kapelletjes, parking, …) werden de kosten verdeeld over 34 woningen volgens een verdeelsleutel, die ook gebruikt was bij het instaprecht. Tot voor kort was het fiscaal onmogelijk om een woning in erfpacht te verkopen aan volgende erfpacht- nemer en hierbij de kost van de restauratie door te rekenen. Sinds de wijziging van het wetboek van inkomsten van 29 maart 2019 is dit wel mogelijk.
De vzw Convent is bij aanvang gefinancierd door de optelsom van éénmalige canons van alle woningen. Dit zorgde voor werkingsgeld waarmee de vzw tijd en manuren kon investeren in een overkoepelend subsidiedossier voor het Begijnhof. Ook de werken aan alle huizen werd door de vzw opgevolgd. De subsidies voor erfgoed waren in die periode nog relatief groot, maar zijn sterk afgenomen. Vandaag zorgt de verhuur van de parkeerplaatsen en de garageboxen voor jaarlijkse inkomsten voor de vzw. Met gemiddeld 25.000 euro per jaar zorgt de vzw voor het onderhoud van de gemeenschappelijke delen (met uitzondering van het publiek domein). Het parkeerterrein heeft de vzw in erfpacht verworven van de Kerkfabriek.
